De Morrell & Beyer Eilanden, waar liggen die?
Michiel van Straten
De Morrell & Beyer Eilanden is een bijzonder stel eilanden, dat in 1825 ontdekt werd door de toen dertigjarige New Yorkse kapitein Benjamin Morrell. Dit was dan ook een bijzondere…
Uitvindingen & ontdekkingen
Wat zijn klippers en hoe zijn ze ontstaan?
In mijn blogs en boek over maritieme uitvindingen zijn vaak oorlogen voorbijgekomen als aanjagers van ontwikkelingen. In het geval van klippers is dat niet anders. In 1812 raakten de Verenigde…
Wat zijn ‘Limeys’?
Britten worden wel eens ‘Limeys’ genoemd. Vooral wanneer Amerikanen de term bezigen, is die niet positief bedoeld. En dat is eigenlijk heel vreemd, gezien de aanleiding. Daarvoor moeten we terug…
Over de uitvinding van de Beaufortschaal
Oorlog kan gek genoeg aan de voet staan van vredige uitvindingen. Zo is dat bijvoorbeeld het geval bij de beaufortschaal. De zeevarende ruziemakers Frankrijk en Engeland ontwikkelden in vroeger eeuwen,…
Wie heeft de sextant uitgevonden?
De oorsprong van de sextant is de jakobsstaf. Dit was een houten, vierkante stok, met daarop een schaalverdeling in graden. Een schuif kon langs deze schaalverdeling verplaatst worden. De waarnemer…
Wat is passaatwind?
Het Londense gezin Hadley bracht rond 1700 nogal wat (maritieme) uitvindingen en ontdekkingen voort. John werkte aan de verbetering van de octant, de voorloper van de sextant. Met zijn broers…
Lengtegraadnavigatie: wat was er zo moeilijk aan?
Voor het bepalen van de breedtegraad was het schieten van een zonnetje afdoende. Lengtegraadnavigatie was lange tijd veel moeilijker en onnauwkeuriger. Het was zelfs zo ineffectief, dat er veel levens…
Robinson Crusoe heeft echt bestaan. Wie was hij?
Robinson Crusoe heeft echt bestaan. Althans, in de vorm van de Schot Alexander Selkirk. Selkirk was een zeeman, en een opvliegend bemanningslid. Hij voer mee op de Cinque Ports, een…
Over de uitvinding van Shanty
Op menig watersportevenement kom je ze tegen: shantykoren. Sterker nog, ze hebben hun eigen festivals. Die koren hebben geen schepen meer nodig om het zeemansleven voor het voetlicht te brengen.…
Over de uitvinding van scheepsweerstand
Als je dan toch met een bootje door het water wilt gaan, waarom dan niet zo snel mogelijk? Maar actie is reactie, zei Newton al in zijn derde wet (uit…
Wie was De Vliegende Hollander?
De meesten van ons willen na een potje varen toch ook wel weer eens land aandoen. Dat willen de opvarenden van het spookschip De Vliegende Hollander ook al enkele eeuwen…
Over de uitvinding van de barometer
De barometer komt voort uit angst. Niet voor een storm, maar voor niks. Horror vacui was een middeleeuwse angst voor de leegte, het niets, de nul. God had immers alles…
Wat zijn seinvlaggen?
Het gebruik van seinvlaggen hebben we vooral te danken aan de Britse marineofficier Frederick Marryat, geboren in 1792. Hij liep in zijn jonge jaren meerdere keren weg van huis, om…
Waar komt de datumlijn vandaan?
De datumlijn op onze globes en wereldkaarten, hoe komen we daaraan? Wie aan de andere kant van de aardbol de 180ste lengtegraad overschrijdt, doet aan tijdreizen. Tenminste, sinds 1645, want…
Waar komt de knoop als meeteenheid vandaan?
Van een knoop hebben we twee soorten aan boord van een schip: die van het schiemanswerk (touwen) en die van de snelheid. Het is niet toevallig dat ze allebei dezelfde…
Hoe is Kaap Hoorn aan zijn naam gekomen?
Rotsen die uitsteken in de zee, zijn natuurlijk niet uitgevonden. Maar iconische kapen waarover elke zeiler spreekt met een mengsel van bewondering en angst wel, al helemaal als ze zelfs…
Over de uitvinding van de verrekijker
De Romeinse keizer Nero schijnt al door een ‘beril’ te hebben gekeken. Beril is een mineraal dat, eenmaal geslepen, de gezichtsscherpte van de gebruiker kan vergroten. Onze bril is hiervan…
Wat is een vlaggenschip precies?
Een van de beroemdste oorlogsschepen uit de Nederlandse Gouden Eeuw is De Zeven Provinciën. Deze werd gebouwd in 1665, om later vlaggenschip te worden van Michiel de Ruyter. Die voerde…
Waar komt ‘Voor Pampus liggen’ vandaan?
Wie wel eens op het Markermeer gevaren heeft, heeft misschien ook wel voor Pampus gelegen. Letterlijk. Het bedoelde eiland herbergt een fort dat daar in de negentiende eeuw is gebouwd…
Over de oprichting van de VOC
Een van de bijzonderste prestaties die Nederland op zee heeft geleverd is de totstandkoming van de Vereenigde Oostindische Compagnie, de VOC.Columbus heeft onbedoeld de aanzet gegeven tot deze uitvinding. Nadat…
Door wie is de handel in aandelen uitgevonden?
Waar komt de handel in aandelen vandaan? Bepaalde vormen van geld hebben een duidelijk maritiem karakter, hoe gek dat misschien ook klinkt, maar een van de eerste soorten valuta bestond…
Waarom hadden zeelui vroeger een oorring?
Toen ik eens meevoer op de klipper Stad Amsterdam viel me op dat het uiterlijk van veel bemanningsleden nog steeds aansloot bij het beeld dat wij van negentiende-eeuwse zeelieden hebben:…
Wat is magnetische variatie?
‘Van kaart naar kompas draait het teken alras.’ Wie dit ezelsbruggetje kent, weet dat dit slaat op de verrekening van de koers zoals uitgezet op een kaart, naar de te…
De uitvinding van de zaagmolen
Waar wind is, kwamen zeilboten, zo’n vijf millennia geleden. En windmolens, hoewel dat wat later was. De twee windgedreven werelden komen bij elkaar in de zaagmolen – een Nederlandse uitvinding,…
Wat zijn isobaren?
Toen ik mijn militaire dienstplicht vervulde, moesten we in onze eerste week een oriëntatieloop doen. Kompas en kaart stonden ons ter beschikking. De kaart stond zo vol met voor ons…
Wat is het verschil tussen kapers en piraten?
Piet Hein. Kleine naam, grote man. Tenminste, voor Nederlanders is hij een held met grote daden. Voor Spanjaarden is hij een boef. Zij raakten in 1628 een vloot met 177.000…
Hoe bijzonder is de Mercatorprojectie?
In de middeleeuwen verdween de wereldkaart van Ptolemaeus naar de achtergrond. Zijn plaats werd ingenomen door de mappae mundi, wereldkaarten met Jeruzalem als middelpunt. Die kaarten waren dan ook bedoeld…
De geschiedenis van het zeemansgraf
Historisch gezien lijkt het erop dat naar zee gaan betekende dat je je met de dood bezighield. De gouden oorring in het oor van een zeeman kon na zijn dood…
Wat is magnetische deviatie?
Bij het vertalen van een koers op de kaart naar een koers op het water heeft een zeiler te maken met enkele aanpassingen. Een daarvan heeft betrekking op iets wat…
Een korte geschiedenis van de slavenhandel
Met de slavenhandel behandelen we een beschamend onderwerp. Helaas maakt ook de slavenhandel op zee deel uit van ons maritiem erfgoed. Aan die conclusie is niet te ontkomen als je…
Wie bevoeren de noordoostelijke doorvaart?
Als je vanuit een van de Europese kusten naar het verre oosten wilde varen, moest dat vóór de opening van het Suezkanaal (in 1869) via Kaap de Goede Hoop of…
Wie waren de eerste wereldzeilers?
Voor navigators en wereldzeilers is de wereld nooit plat geweest. Gestudeerde mensen hebben altijd geweten dat de wereld rond was. De Griek Eratosthenes had al in de derde eeuw voor…
Hoe is SCUBA diving uitgevonden?
Iedereen die wel eens in het water onder een omgekeerd bootje heeft gedreven, ademhalend in de daar aanwezige luchtbel, heeft in een rudimentair soort duikerklok gezeten. En iedereen die weet…
Over foute namen op onze wereldkaarten
Wereldkaarten staat vol met foute namen. Een voorbeeld daarvan dat vrijwel dagelijks voorbijkomt, is Amerika. In 1507 dacht de Duitse cartograaf Martin Waldseemüller immers dat de Italiaanse ontdekkingsreiziger Amerigo Vespucci…
Hoe is Amerika aan zijn naam gekomen?
Amerika is een nautische uitvinding. En niet alleen doordat degenen die de Nieuwe Wereld ontdekten, er eerst met een bootje naar toe moesten varen. We kennen de ontdekking van Amerika…
Waarom is een boot vrouwelijk?
‘Wat een mooie lijnen heeft ze,’ kun je horen op de steigers van de jachthaven. Vaker slaat dat op de vormen van een schip dan op een vrouw. Dat is…
Wat zijn internationele wateren?
Is het water van de zee niet van iedereen? Nee, zo impliceert de titel van dit stukje. Want als internationale wateren zijn, zal er ook wel water bestaan dat nationaal…
De uitvinding van de helmstok
Je duwt de helmstok naar links, de boot gaat naar rechts. Voor niet-zeilers kan dat nogal verwarrend zijn. Ik ken ook iemand die, na dit zich eigen gemaakt te hebben,…
Wat is een Fluitschip?
Elke periode in de maritieme geschiedenis lijkt om zijn eigen scheepstype te vragen. Een mooi voorbeeld hiervan – en een typisch product van zijn tijd – is het fluitschip. Tijdens…
Wat was de Moedernegotie?
De Nederlandse historische zeevaart staat vooral bekend vanwege de rijkdom, vergaard door de VOC, de Vereenigde Oostindische Compagnie, in de zeventiende eeuw. Maar er is een handel geweest die nog…
Wat is een Portolaan?
Een portolaan was, in tegenstelling tot wat veel gedacht wordt, oorspronkelijk geen kaart maar een verzameling geschreven aanwijzingen voor de kustnavigatie. De naam stamt af van het Latijnse portus, voor…
Wat zijn de Hanzesteden?
Je bent er misschien wel eens geweest, in een Hanzestad. Die kans is best groot, want de lijst met Hanzesteden overschrijdt de tweehonderd namen. Enkele van de bekendste Hanzesteden in…
Wie heeft de sluis uitgevonden?
Waarschijnlijk de primitiefste manier om een hoogteverschil tussen twee stukken vaarwater met een schip te overbruggen, is via een primitieve sluis die staunch lock heette. Staunch betekent afbreken, en dat…
Waarom heet een logboek een logboek?
Misschien wel het beroemdste logboek is het Captain’s log uit Star Trek. Van een niet bestaand vaartuig dus, in dit geval een ruimteschip. In elke aflevering van deze serie worden…
Hoezo is de Pizza Marinara een maritieme uitvinding?
Pizza in een blog over maritieme uitvindingen? Dat vraagt om nadere uitleg. Het is veel te eenvoudig aan te halen dat bakermat Italië omringd is door water, maar toch zit…
Wat zijn de Maritieme Republieken?
De zeeën hebben schepen doen vergaan maar ook steden doen ontstaan. Meer dan dat zelfs: hele republieken. Meerdere van die republieken hebben hun opkomst en macht in zo’n grote mate…
De uitvinding van het Vikingschip
Het Vikingschip is niet zomaar een schip. Er zijn hele musea aan gewijd, imago’s aan verbonden (dat van krijgszuchtige Noormannen), en er is vanuit Europa het Amerikaanse continent mee ontdekt,…
Waar komen ‘stuurboord’ en ‘bakboord’ vandaan?
Dat het gebruik van vaste benamingen voor de zijden van een boot handiger werkt dan ‘links’ en ‘rechts’, wordt snel duidelijk wanneer niet iedereen op het dek met zijn neus…
Wat zijn de zeven zeeën?
Als iemand ‘de zeven zeeën heeft bevaren’, dan betekent dit dat hij of zij bereisd is, op veel plekken is geweest. Maar wat zijn die zeven zeeën eigenlijk oorspronkelijk? Die…
De uitvinding van de wereldkaart
De Griek Ptolemaeus was de maker van de eerste wereldkaart, die als grondslag voor latere nautische kaarten gezien kan worden. Als aartsvader van de cartografie maakte hij in de tweede…
De uitvinding van de vaarwijzer
Waar komt de vaarwijzer vandaan? Stel, iemand spreekt je aan op straat en vraagt je de weg naar het dichtstbijzijnde station. Jij weet hoe je er moet komen. Hoe breng…
De uitvinding van de voet als lengtemaat
Hoe lang is je voet? Dat bedoel ik. Eigenlijk ondoenlijk, om een lichaamsdeel te nemen als lengtemaat. Toch is dat vaak wat we doen als we aanduiden hoe lang een…
Waar komen de ‘windstreken’ vandaan?
Windrichtingen ontstonden toen de vier dwergen Norðri, Suðri, Austri en Vestri uit de Noorse mythologie samen de hemel omhooghielden. Elk van hen, bij ons beter bekend als Noord, Zuid, Oost…
Over Het Mechanisme van Antikythera
Had je ooit gedacht dat een computer zou opduiken als maritieme uitvinding? Ik eigenlijk niet. Totdat ik op het verhaal stuitte van ‘Het Mechanisme van Antikythera’, een computer die in…
Dat de aarde rond is is al duizenden jaren bekend
Waren Columbus en zijn mannen in 1492 bang om van de platte aarde af te vallen, voorbij de horizon? Nee. In de eerste plaats schreef Columbus dat hij zich vooral…
Waterverplaatsing: over de Archimedeskracht
Waterverplaatsing wordt ook wel Archimedeskracht genoemd. Die kracht dankt zijn naam aan de Oudgriekse wis- en natuurkundige Archimedes. Koning Hiëro van Syracuse had aan de geleerde gevraagd of hij kon…
De uitvinding van de vuurtoren
In het rijtje nautische uitvindingen is de vuurtoren geen kleine jongen, al is het maar omdat één exemplaar zelfs wordt aangemerkt als één van de zeven klassieke wereldwonderen. Dat is…
De uitvinding van de weersverwachting
Vroeger zorgden de Griekse goden voor het weer. Zeus deed de hemel bliksemen, Boreas was de noordenwind zelf en zorgde voor stormen en golven, Zephyrus blies uit het westen, en…
Neptunus, de God van de Zee
Neptunus is herkenbaar aan zijn verwaaide haar, zijn wilde baard en zijn drietand. En aan het feit dat deze god van de zee je vereert met een bezoek wanneer je…
Wie heeft het kompas uitgevonden?
Misschien moeten we de wang wel als het eerste kompas zien. De instrumentloze stuurman voelde de wind langs zijn wang vloeien en leidde daaruit veranderingen in zijn koers af. Dat…
Portunus, de god van de haven
Naast luchthaven, parkeerhaven en vrijhaven zijn er talloze wél-maritieme havens. Wij kennen vooral de jachthaven en de museumhaven, maar varianten als vissershaven, doorvoerhaven, overslaghaven, bunkerhaven, marinehaven, oliehaven, binnenhaven, natuurlijke haven,…
Waar komt kielhalen vandaan?
Het Rijksmuseum in Amsterdam is in het bezit van een spectaculair maritiem schilderij, gemaakt door de Hollandse kunstschilder Lieve Pieterszoon Verschuier (1627-1686). Hij zette vele maritieme scènes ten tijde van…
De uitvinding van het boegbeeld
In een maritieme wereld die lang geleden bevolkt werd door zeemonsters en boze geesten was een zekere mate van bescherming welkom. Hoewel de Vikingen ruim duizend jaar geleden al snelle…
Over de uitvinding van de catamaran
De eerste boot was een uitgeholde boomstam. De maker van zo’n boomstam had nog nooit van ballast, Archimedes of stabiliteitstheorie gehoord, dus erg stabiel kan het bootje niet geweest zijn.…
Wat is golfnavigatie?
Er bestaan talloze navigatiemiddelen. Golfnavigatie vormt daar een hele aparte vorm van. Niet voor gewone stervelingen als wij, maar wel voor de specialisten die opgeleid zijn in de golfnavigatie. Dat…
Wie hebben het zeil uitgevonden?
Je mag verwachten dat, toen iemand een bootje had uitgevonden en ermee ging varen, hij of zij snel op het idee gekomen moet zijn dat de wind daarbij wel eens…
Wat is scheepsbeschuit?
De vroegere Egyptische en Romeinse zeelui aten al gebakken graanproducten aan boord. Veel medische problemen werden geassocieerd met een gebrekkige spijsvertering, en het eten van graanproducten werd gezien als mogelijke…
Over de uitvinding van het roer
Een roer, heb je dat eigenlijk wel echt nodig? In een open bootje stuur je veel door je gewicht te verplaatsen, en door de juiste zeiltrim kun je ervoor zorgen…
Waar komen de 360 graden op onze wereldbol vandaan?
We zijn er zo aan gewend om de wereldbol op te delen in 360 graden dat we ons nauwelijks afvragen hoe dat komt. Hier doen we dat wel. Want waarom…
Wat is astronavigatie?
De eenvoudigste vorm van astronavigatie is misschien wel het waarnemen van een complete omwenteling van de aarde rond haar as – gewoon op het land. Dat waarnemen doe je namelijk…
Wanneer en door wie is de boot uitgevonden?
De term ‘boot’ stamt af van het Germaanse baita, wat weer een afgeleide zou zijn van het Indo-Europese bheid. Spreek dat uit en je hoort er iets van terug in…
Op welke datum valt Pasen?
De dag die voor veel christenen de heiligste dag van het jaar is – de dag van de opstanding van Jezus – is een product van een compromis. Hoe zit…
Waardoor worden bladeren steeds donkerder groen in de zomer?
‘Dank voor de mooie kousen,’ zei John’s moeder tegen hem, ‘maar waarom heb je zulke fel rode uitgekozen?’ John Dalton was ervan overtuigd dat hij blauwe sokken had gekocht. Naast…
Is 2 x zoveel graden Celsius ook 2 x zo warm?
Is het binnen, met de thermostaat op 20° Celsius, twee keer zo warm als buiten, wanneer het daar 10 graden is? En is 22 graden 10% warmer dan 20 graden?…
Is nul een getal?
De vraag of nul een getal is, lijkt op het eerste gezicht misschien te gaan over niets. Maar de Hoogleraar Wiskunde aan de Leidse Universiteit, de heer Hendrik Lenstra, liet…
Onze kalender stamt uit Rome
Onze kalender vindt zijn oorsprong bij Romulus, de mythische stichter van de stad Rome en het rijk waar wij uiteindelijk onze huidige datum vandaan hebben. Het jaar van Romulus begon…
Waarom zitten er twaalf eieren in een doos?
Wij zijn zo gewend aan het gebruik van het tientallig stelsel dat we ons nauwelijks kunnen voorstellen dat je ook prima met andere getalstelsels uit de voeten kan. Sterker nog,…
Uitvinders zijn net mensen
‘Uitvinders’. Laat deze term in je hoofd rondzoemen en je ziet peinzende mannen voor je, zonderlingen, met bril, stofjas, haar in de war en een verwilderde blik in de ogen,…