Gelukkig behoren mensen als de Britse Donna Griffiths en Michael Hippisley tot de uitzonderingen: Griffiths niesde als twaalfjarig meisje 977 dagen achter elkaar, en de veertienjarige Hippisley zou tijdens een aanval 1.200 keer in een uur hebben geniesd.
Wat is niezen eigenlijk? Wat voor functie niezen heeft, en waarom sommigen mensen tegen de zon inkijken als ze willen niezen, legt huisarts en epidemioloog Dr. Just Eekhof van het LUMC uit: ‘Niezen is een krachtige uitademing vanuit de longen, die meestal veroorzaakt wordt door prikkelende stoffen die irritatie geven aan het slijmvlies in de neus. Het is een reflexmechanisme, gericht op verwijdering van die prikkelende stoffen.’ Eekhof licht toe hoe dat in zijn werk gaat: ‘De irritatie leidt tot het vrijkomen van histamine (een neurotransmitter die voor signaaloverdracht tussen zenuwcellen zorgt). Hierdoor wordt een signaal afgeven aan de hersenen, die op hun beurt verschillende spieren aansturen om een niesreactie te starten. Het directe gevolg van het niezen is de verwijdering van de stoffen die de prikkeling hebben veroorzaakt. Dat is dan ook de functie van deze reflex.’ De mens blijkt in staat om hoge snelheden te bereiken, want de lucht kan met meer dan 150 kilometer per uur worden uitgestoten.
‘Het meest bekend is niezen als gevolg van een allergie’, vervolgt Eekhof, ‘zoals bij hooikoorts of allergie voor huisstof. Ook chemische stoffen, zoals ammoniak, kunnen een niesreflex opwekken. Wanneer mensen verkouden zijn is het neusslijmvlies gevoeliger en kan een geringe prikkel al een niesreflex geven. Bij verkouden mensen leidt niezen dus ook tot een verspreiding van de virussen en bacteriën die zich in de neus bevinden.’ De goede gewoonte om bij niezen of hoesten een hand de neus en mond te houden is dus meer dan een beleefdheidsvorm.
Waarom kijk je tegen het licht in wanneer je wilt niezen? Eekhof: ‘Wanneer iemand aan voelt komen dat hij moet gaan niezen, helpt het bij ongeveer 1 op de 8 mensen om tegen het licht in te kijken. Het opwekken van de niesreflex werkt dan niet zoals hierboven beschreven. Niezen door tegen het licht in te kijken wordt toegeschreven aan een complex mechanisme waarbij gezichtszenuwen, oogbewegingzenuwen, gelaatszenuwen, het autonoom zenuwstelsel en de hersenstam betrokken zijn.’
Er zijn, volgens Eekhof, nog andere aanleidingen mogelijk dan stof of licht: ‘Ook zou niezen bij sommige mensen vaker voorkomen door het bereiken van een orgasme, door het denken aan sex of bij een volle maag.’ De Britse chirurg M.F. Bhutta en psychiater H. Maxwell hebben hier onderzoek naar gedaan, en vermoeden dat dit fenomeen vaker voorkomt dan gedacht. Maxwell was op een man gestuit die elke keer moest niezen wanneer hij aan sex dacht, en is daar vervolgens onderzoek naar gaan doen. De onderlinge samenhang tussen processen in het parasympathische zenuwstelsel zou hier een rol in spelen; hoe, dat is nog niet exact duidelijk.
Wat bij Griffiths en Hippisley de oorzaak van hun extreme niesbuien waren, is niet bekend gemaakt.