De Nederlandse historische zeevaart staat vooral bekend vanwege de rijkdom, vergaard door de VOC, de Vereenigde Oostindische Compagnie, in de zeventiende eeuw. Maar er is een handel geweest die nog belangrijker was: de Moedernegotie. Dat was de handel met de landen rond de Oostzee. Dat klinkt een stuk minder spectaculair, en misschien is de relatieve onbekendheid ervan daar direct mee verklaard.
Deze handel met de Baltische staten vond plaats vanaf de vijftiende eeuw. Amsterdam had toen al zijn eerste Noord-Zuidlijn, zou je kunnen zeggen, met een haven op het kruispunt van routes van Portugal tot Sint-Petersburg. Honderden Hollandse schepen voeren naar en van de Oostzee, vooral met ruimen vol graan en hout. Amsterdam werd zo de belangrijkste graanmarkt van Europa en Holland verkreeg er de grootste scheepvaartindustrie door. Amsterdam werd rijk, en de basis werd gelegd voor de nog grotere rijkdom in de Gouden Eeuw.
Holland heeft meer geld verdiend met de scheepvaart in de Oostzee dan met die in het Verre Oosten. Maar omdat de economische en politieke aandacht wel aan het verschuiven was van dichtbij naar ver weg, kreeg de Oostzeehandel een naam die moest aangeven hoe belangrijk deze was: de moedernegotie, oftewel de moeder van alle handel. Niet ten onrechte: de winsten uit de Oostzeehandel maakte investeringen in de VOC mogelijk, en met slechts de helft van het graan kon de bevolking van de zes grootste Hollandse steden gevoed worden. En welke moeder voedt niet haar kinderen?
Een nalatenschap van de moedernegotie is nog altijd aanwezig op de bodem van de Oostzee. Niet doordat er zoveel misging, maar door de enorme hoeveelheden scheepsbewegingen. Fred Hocker, een Zweedse scheepshistoricus die ik hierover sprak, maakt hierover wel eens een veelzeggende grap: als hem bij de ontdekking van een nieuw wrak gevraagd wordt wat voor soort schip het is, zegt hij zonder te kijken dat het Hollands moet zijn – dan zit hij namelijk in 85 procent van de gevallen goed.
Dit is een tekstfragment uit het boek ‘100 Maritieme Uitvindingen – van Astronavigatie tot Zeemansgraf‘.