Je bent er misschien wel eens geweest, in een Hanzestad. Die kans is best groot, want de lijst met Hanzesteden overschrijdt de tweehonderd namen. Enkele van de bekendste Hanzesteden in ons land zijn Harderwijk, Elburg, Hasselt, Kampen, Zwolle, Hattem, Deventer, Zutphen, Doesburg, Groningen, Tiel en Nijmegen. Wat verbindt deze steden met elkaar?
Het woord hansa is Oudhoogduits en betekende iets als ‘groep’. Duitse handelaren uit verschillende steden gingen tijdens de middeleeuwen met elkaar samenwerken en vormden zo een groep, een Hanze. Dat was goed voor de handel (want handelen kun je niet alleen) en voor de veiligheid. Zo voeren militairen uit verschillende plaatsen mee op de diverse schepen en werd er korting of vrijwaring van tol bedongen in de onderhandelingen. De samenwerkingen tussen handelaren ontwikkelden zich tot heuse stedenverbintenissen, tussen de Hanzesteden.
Dat begon met Duitse steden rond de Oostzee, met Lübeck als startpunt, al in de twaalfde eeuw. Later breidde de samenwerking en het aantal Hanzesteden zich uit naar alle landen rond de Oostzee, uiteindelijk van Engeland tot Rusland en alles daartussenin. Het doel was om de belangen van de handel met Scandinavië veilig te stellen en te beschermen tegen inmenging van buitenaf. Tijdens de Hanzedagen kwamen vertegenwoordigers van de verschillende steden bij elkaar voor overleg. Vier regionale Hanzekantoren – in Brugge, Bergen, Novgorod en Londen – vormden centra voor samenwerking tussen de steden. Er was zelfs een gezamenlijke taal die door de handelaren van de Hanze onderling gesproken werd, een Middelnederduits dialect.
In de vijftiende eeuw bereikte de samenwerking tussen de steden zijn hoogtepunt. Daarna nam de macht van de Hanze af door toenemende concurrentie, onder andere vanuit Polen en Italië. Maar concurrentie kwam niet alleen van ver: Holland en Zeeland mengden zich ook in de activiteiten van de vooral oostelijker gelegen Hanzesteden. (De steden uit) landen als Denemarken en Zweden maar ook Duitsland begonnen hun eigen belang boven dat van het samenwerkingsverband te stellen. In de zeventiende eeuw was het over met de Hanze en was het weer ieder voor zich.
Dit is een tekstfragment uit het boek ‘100 Maritieme Uitvindingen – van Astronavigatie tot Zeemansgraf‘.