Wat de Implicit Association Test en een bord vol fiches ons vertellen over racisme – als we willen luisteren

Ons wereldbeeld is vervormd, subjectief, klopt niet met de werkelijkheid (bestaat die dan?), en is zeer moeilijk bij te stellen. Vroeg opgedane, veel herhaalde en ingesleten waarnemingen nemen hun gerieflijke zitplek in onze hersenen in. Ze omringen zich met allerlei vormen van gemak en zijn niet van plan zich uit hun comfortabele posities te laten verdrijven door indringers met nieuwe ideeën, die altijd als jong en onervaren worden gezien en dus minder rechten hebben. Misschien is dit vooral lastig maar nog relatief onschuldig, dacht ik eerst. Totdat ik op een pikant experiment stuitte. Over onderhuids racisme.

Het Amerikaanse Social Psychology Network biedt op zijn website de Implicit Association Test aan, die iets moet zeggen over de onbewuste attitudes van een individu over rassen en geslachten. Nou ja, niet van zomaar een individu: van mij. Ik negeerde de expliciete waarschuwing die ik te zien kreeg vóór het aangaan van één van tests (‘If you would rather not read these interpretations or risk discovering hidden biases, please do not continue’), werd er eigenlijk wel door aangemoedigd, en startte met het doen van de Racial Test. De bedoeling was om zo snel mogelijk te reageren op beelden en uitspraken, waarin altijd combinaties van rassen en waarden worden voorgelegd. Toen ik de test had afgerond volgde er direct een jury-uitspraak. Die luidde: ‘Your data suggest little to no automatic preference between European American and African American.’ Ik voelde me opgelucht, zeker toen ik zag dat ik tot een minderheid van 12% behoorde, wat ik overigens niet als een overwinning beschouwde. De resultaten van meer dan een miljoen deelnemers aan de test toonden geen goed nieuws, hoewel het nieuwe er natuurlijk wel af was, na eeuwen van raciale discriminatie:

Zelfs als we ondanks dergelijke preferences ons mild zouden gedragen in het maken van keuzes in het dagelijkse leven, dan vond er een hoge mate van groepsvorming plaats. Dat wordt kleurrijk aangetoond door weer een ander testje, dat van Nobelprijswinnaar Dr. Thomas Schelling. In deze test moet de maker de groene en blauwe fiches op een soort dambord zo arrangeren, dat een fiche van een bepaalde kleur minimaal drie fiches van dezelfde kleur als buur heeft. Dat lijkt misschien op het eerste gezicht vrágen om monochrome wijken, maar wanneer je weet dat het totaal aantal buren van elk fiche meestal acht is (behalve aan de randen van het bord), lijkt dat aantal van drie wel mee te vallen. Het eindresultaat van mijn test was niet geheel onverwacht, maar desondanks teleurstellend: het bord bestond vrijwel uit één vlek van samengeklonterde groene fiches, omringd door drie kleinere blauwe groepjes. Fijntjes werd er onder het onder mij behaalde resultaat nog opgemerkt: ‘None of the tokens sought to avoid the other group or would even have been bothered by having most neighbours by a different colour, yet the end result was a high degree of segregation.’ Schelling’s conclusie: milde individuele voorkeuren leidt tot sterke segregatie in groepen.

Het experiment met het masker van Charlie Chaplin, waarover ik schreef in een eerder blog, had duidelijk gemaakt hoe moeilijk onze perceptie te veranderen is, zelfs als je dat bewust en uit alle macht probeert. Wat me nu vooral trof, is de relatie tussen wat Charlie en de hier genoemde experimenten aan het licht brengen: onbewuste, moeilijk te veranderen attitudes kunnen vergaande gevolgen kunnen hebben, zelfs als ze tot milde voorkeuren leiden.
Charlie Chaplin, fiches, lastige vragen: we kunnen er een boel van leren. Als we willen.

Klik hier om zelf de Implicit Association Test en/of de segregatietest te doen. Als je durft.

(Dit is een bewerkt tekstfragment uit mijn boek over irrationaliteit dat verschijnt in het voorjaar van 2018.)